ΣΑΙΝ ΖΥΣΤ, Ο ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Μόλις μπούμε στο Πάνθεο, στο χώρο με τη διπλοσειρά από κολόνες, ένα μνημείο σου προξενεί εντύπωση εξαιρετική. Αυτό πού δείχνει τη δόξα της Εθνοσυνέλευσης, της συνάθροισης των ανθρώπων, πού τις μέρες τις πιο θυελλώδικες της Επανάστασης, έκανε τη Γαλλία να τρέμει, και πού η ίδια έσκυβε τη ραχοκοκαλιά όταν σφύριζε το καμτσίκι του Ροβεσπιέρου. Η Εθνική Συνέλευση παριστάνεται όρθια, φορώντας το φρυγικό σκουφί. Δεξιά της, ο Ροβεσπιέρος, ο Δαντόν, ο Ντεμουλέν και άλλοι, τη χαιρετούν ρωμαϊκά με χέρι τεντωμένο. Αριστερά της ένας νέος άντρας, με πρόσωπο πολεμικό, προχωρεί καβαλάρης, καταμεσής του στρατού των ξεβράκωτων.
Ο επισκέπτης, τις περισσότερες φορές, νομίζει ότι ο καβαλάρης αυτός είναι ο Ναπολέων, και οι οδηγοί, πιστεύοντας ότι κολακεύουν τους αμερικάνους τουρίστες πού ξεναγούν, τους λένε πώς είναι ο Λα Φαγιέτ. Πραγματικά, τα χαρακτηριστικά είναι ναπολεόντεια, αλλά ο άνθρωπος ο διαλεγμένος από τον Σικάρ για να συμβολίσει τη στρατιωτική δύναμη της γαλλικής Επανάστασης δεν είναι ο Ναπολέων. Είναι ο Σαιν-Ζύστ. Για πολλούς ο Σαιν-Ζύστ είναι πρόσωπο δεύτερης σειράς, πού έρχεται υστέρα από τον Μιραμπώ, τον Ροβεσπιέρο, τον Δαντόν ή τον Μαρά. Κι αυτός ακόμη ο Καμίλ Ντεμουλέν είναι πιο γνωστός. Ωστόσο η επιρροή του Σαιν-Ζύστ στο ρεύμα της επανάστασης αδιαφιλονίκητα ξεπερνά την επιρροή του Δαντόν, ίσως ακόμη και του Μαρά. Αν δίνει την εντύπωση κομπάρσου, χρωστιέται ιδιαίτερα στη νεότητά του - δεν ήταν ακόμη είκοσι εφτά χρόνων όταν πέθανε - και στ' ότι συντρίφτηκε κάτω από τη σκιά του Ροβεσπιέρου, του αρχηγού του κόμματός του. Αλλά στην τελευταία περίοδο της Επανάστασης, δηλαδή της Τρομοκρατίας, κανένας, εκτός ίσως από τον Ροβεσπιέρο, δεν έπαιξε ρόλο πιο σπουδαίο απ' αυτόν. Πιότερο από τον Αδιάφθορο, ο Σαιν-Ζύστ προσωποποιεί την Τρομοκρατία. Είναι η Επανάσταση πού στρέφεται καταμέτωπο και πού, ο ίδιος το είπε, πήρε την ατράνταχτη απόφαση να χτυπήσει, όσο κι αν στοιχίζει, όλους τους εχτρούς της, τόσο τους εσωτερικούς, όσο και τους εξωτερικούς,
"Ζωντανό σπαθί της Επανάστασης" τον ονόμασε ο Ταίν, και οι σύγχρονοί του Μπαρέρ και Λεβασέρ είχαν δίκιο, όταν έλεγαν πώς αν δεν υπήρχε ο Θερμιδώρ, ο Σαιν-Ζύστ και όχι ο Ροβεσπιέρος, θα είχε αποτελειώσει το έργο της Επανάστασης. Ο ντε Λεκούρ πιστεύει ότι η Επανάσταση θα τέλειωνε με μια ομηρική πάλη για την εξουσία ανάμεσα στον Σαιν-Ζύστ και τον Ναπολέοντα.
"Είχε, όπως κι εκείνος, πού ίσως θα γινόταν ο πιο επικίνδυνος αντίπαλός του, τη σβελτάδα της αντίληψης, την πρακτική και βαθιά ματιά, την ακούραστη ενεργητικότητα, τη λογική και ήσυχη φιλοδοξία, την τρομερή και δυνατή ενότητα του σκοπού, την περιφρόνηση του όχλου.
Πραγματικά, η πάλη αυτή θα ήταν μια μονομαχία ηρωική ανάμεσα στον Βοναπάρτη και τον Σαιν-Ζύστ, νέοι και οι δύο, ωραίοι, ατρόμητοι, οργανωτές, νομοθέτες, διοικητικοί - και οι δυο τους χωρίς άλλο πάθος παρά μονάχα να κυβερνούν."00258