Τα γραπτά της α-νοησίας Ποιήματα, ιστορίες, συνταγές μαγειρικής

μετάφραση: Νίκος Σταμπάκης, 93 σελ. ISBN 978-960-98084-5-3

Ο «Τρελός γερο-Εγγλέζος» ποιητής και ζωγράφος της βικτοριανής περιόδου Edward Lear (1812-1888) έζησε για καιρό στην Ελλάδα, όπου και φιλοτέχνησε μια σειρά από περίφημες τοπιογραφίες. Η άλλη του ιδιότητα ωστόσο (αυτή του δημιουργού αλλόκοτων πλασμάτων, φυτών, τόπων, λέξεων, ακόμη και φαγητών) παρέμενε μέχρι στιγμής σχεδόν άγνωστη στη χώρα μας.

Οι μορφές που κατοικούν στα γραπτά και τα σκίτσα του χαρακτηρίζονται από ανατρεπτικό χιούμορ, πρωτόγονη παιδικότητα και αχαλίνωτη Lear-ική φαντασία. Βασική αναφορά για το κίνημα του υπερρεαλισμού, αλλά και για τα πολύχρωμα τοπία της αγγλικής ψυχεδέλειας, ο Lear επηρέασε επίσης μια πλειάδα δημιουργών του μοντερνισμού, όπως τους JamesJoyceκαι T. S. Eliot, αλλά και της δυτικής λαϊκής κουλτούρας.

Το έργο του Learαποτελεί, μαζί με εκείνο του νεότερού του LewisCarroll, το πιο χαρακτηριστικό δείγμα του αγγλικού nonsense, ή α-νοησίας, που η επιφανειακή της αφέλεια μεταμορφώνει τον κόσμο σε έναν πρωτόγνωρο πλανήτη όπου στο Γκρομπούλειο Πεδίο, στα Βουνά της Τσιγκλώδους Οπής, στην Ακτή της Χορομάνδλης, στης Τριγανιάς την κορυφή, και προπάντων στη λίμνη Πιπλ-Ποπλ εκτυλίσσονται οι περιπέτειες των Φυρδημηγδών, του Γιόγκι-Μπόγκι-Μπο, του Κουάγκλ-Ουάγκλ, του Ντογκ με τη Φωτεινή Μύτη, του Πομπλ, της οικογένειας Δισκοβόλου και άλλων παράτολμων ηρώων.  

Είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται εκτεταμένα στην ελληνική γλώσσα το έργο του Lear. Όπως άλλωστε μας αυτοσυστήνεται ο ίδιος:

«Τι σπουδαίο να γνωρίζεις τον κύριο Ληρ!»

Που συνέγραψε τόσα βιβλία εκτενή!

Αρκετοί λεν πως είναι μυστήριος ανήρ,

Πλην ολίγοι τον βρίσκουν σχεδόν συμπαθή.

Εφ' όσον η αγγλική λέξη nonsense μεταφράζεται τυπικά ως "α-νοησία", δεν θα πρέπει να εκλπήσσει το γεγονός ότι η μοίρα όσων καλλιέργησαν την οπτική γωνία που ενέπνευσε τον εν λόγω όρο ήταν να περάσουν στην αιωνιότητα ως δημιουργοί παιδικών αφηγημάτων και στιχουργημάτων -με όλη την απαξίωση που συνεπάγεται ο χαρακτηρισμός. [...]

Ο Lear (ακριβώς όπως και ο Carroll, δυο σχεδόν δεκαετίες αργότερα) πρωτοεμφανίζεται ως συγγραφέας με κείμενα στα οποία το φαντασιακό του δυναμικό ενεργοποιήθηκε προς τέρψιν των παιδιών κάποιων φίλων του: επρόκειτο για μια σειρά από Iimericks, πεντάστιχα ποιήματα με καθιερωμένο μέτρο όπου η λιτότητα και περιεκτικότητα της φόρμας έρχονταν σε ζωηρή αντίθεση με το εξωφρενικό ή α-νόητο περιεχόμενο-γνωστότατη μέχρι σήμερα παραλλαγή του είδους είναι τα "πρόστυχα" (dirty) limericks, με σεξουαλική θεματολογία. Η πρώτη συλλογή Lear-ικών limericks (υπό τον εμβληματικό τίτλο "Book οf Nonsense") δημοσιεύθηκε το 1846 και γνώρισε μεγάλη επιτυχία, όπως και αυτή που ακολούθησε.

Σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, ωστόσο, ο Lear ανέπτυξε και άλλες φόρμες: εκτενή αφηγηματικά ποιήματα και πεζά, nonsense συνταγές, αλφάβητα και φυτολόγια, περιγραφές των έργων και ημερών φανταστικών πλασμάτων, όπου το ακραίο χιούμορ διαπνέεται συχνά από μιαν υποβόσκουσα μελαγχολία-και ενίοτε γίνεται εντελώς μαύρο. Κάποια από τα ποιήματα του Lear (όπως το "The Owl and the Pussycat" ή το "The Dong with the Luminous Nose") συγκαταλέγονται μεταξύ των γνωστότερων της αγγλικής γλώσσας μέσα στις ίδιες τις αγγλόφωνες χώρες-η στερεοτυπική τους καταχώρηση ωστόσο στην "παιδική" λογοτεχνία έχει αποβεί σε βάρος της διεθνούς τους αναγνώρισης. [...]

Το παρόν βιβλίο περιλαμβάνει τα πλέον χαρακτηριστικά nonsense πεζά και εκτεταμένα ποιήματα του Lear: μια άλλη μορφή "βικτοριανής λογοτεχνίας", που οι στερεοτυπικές κατατάξεις και αξιολογήσεις δύσκολα μπορούν να αναιρέσουν, δεδομένης της ζωντανής κληρονομιάς της.

(από την εισαγωγή, Νίκος Σταμπάκης)

Κριτικές:

Γιώργος Χαντζής, Με ακουστική χάρη, "Ελευθεροτυπία"/ "Βιβλιοθήκη", τχ. 636, 30.12.2010

Νέστορας Πουλάκος, Τα γραπτά της α-νοησίας, Περιοδικό "Μανδραγόρας", τχ. 38, Απρίλιος 2008

Βαγγέλης Σερδάρης, Αναγνώσεις, Περιοδικό "Ένεκεν", τχ. 10, Άνοιξη 2008