ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ

Στη θέση της αρχαίας πόλης του Βυζαντίου ιδρύθηκε το 324 π.Χ. η Νέα Ρώμη, η Κωνσταντινούπολη, η οποία αποτέλεσε στο εξής το κέντρο ενός πανίσχυρου αχανούς και ετερογενούς κράτους, που κάποια στιγμή εκτεινόταν από το Γιβραλτάρ ως τον Ευφράτη. Το κράτος αυτό, η «Βυζαντινή Αυτοκρατορία», διατηρήθηκε έντεκα αιώνες, στη διάρκεια των οποίων διαμόρφωσε τον λαμπρό πολιτισμό που αποκαλούμε βυζαντινό. Κατά τους τρεις αιώνες από την ίδρυση της νέας πρωτεύουσας, ο χριστιανισμός αφομοιώθηκε στην ελληνορωμαϊκή παράδοση, διαμορφώθηκε το χριστιανικό δόγμα και δημιουργήθηκε χριστιανική φιλολογία και χριστιανική τέχνη. Αλλά η χριστιανική αυτοκρατορία που οραματίστηκαν ο Κωνσταντίνος ο Θεοδόσιος και ο Ιουστινιανός, παρέμεινε ένα ανέφικτο ιδεώδες. Το καταστροφικό ρήγμα που επήλθε τον 7ο αιώνα με την περσική εισβολή και την αραβική εξάπλωση άνοιξε το δρόμο στον κόσμο του Ισλάμ. Παρά τη δραστηριότητα που επέδειξε το βυζαντινό κράτος, παρά την εξάπλωση της βυζαντινής επιρροής, ο βυζαντινός κόσμος βαθμιαία διαλυόταν, ωσότου οδηγήθηκε κατά το 1180, στην ολοκληρωτική κατάρρευση, με την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204 και την τελική άλωση από τους Τούρκους το 1453. Μολονότι είναι ουσιαστικά αδύνατο να δώσει κάνεις μέσα σε τριακόσιες σελίδες τον απολογισμό ενός πολιτισμού που καταύγασε την οικουμένη πάνω από χίλια χρόνια, ο συγγραφέας πετυχαίνει τον σκοπό του με μια πρωτότυπη μέθοδο: αδέσμευτος ιδεολογικά από οποιαδήποτε συγκεκριμένη φιλοσοφία της ιστορίας, χωρίς να υπερτονίζει ορισμένους παράγοντες εις βάρος άλλων, εξετάζει τις βασικές πλευρές της βυζαντινής «πραγματικότητας» από το πρίσμα ενός Βυζαντινού, και μάλιστα μέσου ανθρώπου, όχι διανοουμένου. Η θεματική προοπτική του καλύπτει θεμελιώδεις τομείς: λαούς και γλώσσες, κοινωνία και οικονομία, την εξαφάνιση και αναβίωση πόλεων, τους αιρετικούς, τον μοναχισμό, την εκπαίδευση, τις πεποιθήσεις της εποχής για τον ορατό και αόρατο κόσμο, για το καλό και το κακό, για την ανθρωπότητα, το παρελθόν και το μέλλον της, για την ιδανική ζωή, - τέλος, τη βυζαντινή κληρονομιά (λογοτεχνία, τέχνη, αρχιτεκτονική). Ο πλούτος του υλικού και η γλαφυρότητα με την οποία το χειρίζεται ο μελετητής του μετατρέπουν αυτό το εμβριθές επιστημονικό έργο σε συναρπαστικό ανάγνωσμα.