ΔΙΑ ΤΗΝ ΖΩΓΡΑΦΙΑΝ

Στις αρχές του 18ου αιώνα μεταξύ Μοριά, Ιονίου και, πιθανότατα, Βενετίας, ο ζωγράφος και στρατιωτικός Παναγιώτης Δοξαράς (1662-1729) μετέφρασε στα ελληνικά τις πραγματείες περί ζωγραφικής του Λεονάρντο ντα Βίντσι και του ουμανιστή Λεόν Μπαττίστα Αλμπέρτι, κείμενα που συγκαταλέγονται στις σημαντικότερες πηγές της ιστορίας της ευρωπαϊκής τέχνης, καθώς και οδηγίες για την τεχνική της τοιχογραφίας από τον ιησουίτη ζωγράφο Αντρέα Πότσο. Επίσης, εξελλήνισε χιλιάδες ονόματα ζωγράφων που περιλαμβάνονταν στο πρώτο καλλιτεχνικό λεξικό, όπως κυκλοφόρησε στα ιταλικά το 1719, και μετέφρασε μια ομιλία του Πάολο Σένιερι, επιφανούς ιησουίτη ιεροκήρυκα της εποχής. Ο Δοξαράς συγκέντρωσε τις μεταφράσεις αυτές, καθώς και κάποια μικρότερα κείμενα, σε ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο, με τον τίτλο «Τέχνη Ζωγραφίας», το οποίο, άγνωστο για ποιους λόγους, δεν εκδόθηκε τότε και έφτασε ως εμάς σε δύο απόγραφα: ένα απόκειται στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας (1720) και ένα, από πολλές απόψεις πληρέστερο, στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (1724). Στον παρόντα τόμο εκδίδονται για πρώτη φορά, με διπλωματική μέθοδο, τα κείμενα που απαρτίζουν το απόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης.
Η πρωτοβουλία αυτή του Παναγιώτη Δοξαρά, ο οποίος συνήθως προσδιορίζεται ως ο πρώτος νεοέλληνας ζωγράφος ή ως ο «μεταβυζαντινός» που έγινε «δυτικός», συνιστούσε μια ριζική παρέμβαση στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι των ελληνόφωνων πληθυσμών της εποχής του παράλληλα, αποτελεί μια πολλαπλή ένδειξη για τη διάχυση θρησκευτικών και, με την ευρεία έννοια, πολιτικών ιδεών από τον δυτικό στον ανατολικό-ορθόδοξο κόσμο. Επιπλέον, η επίπονη και οπωσδήποτε μακρόχρονη εργασία του, μολονότι προσωπική προσπάθεια -η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις ξεπερνούσε τις δυνατότητές του-, έχει ευρύτερο γλωσσικό ενδιαφέρον: για να μεταγλωττίσει το περιεχόμενο των πρωτότυπων κειμένων, ο έλληνας ζωγράφος απέδωσε έννοιες και όρους της δυτικής τέχνης άγνωστους μέχρι τότε στον κόσμο για τον οποίο προορίζονταν οι μεταφράσεις. Ειδικά για την πραγματεία του Ντα Βίντσι, η μετάφραση του Δοξαρά χρονολογείται μεταξύ των πρώτων που εκπονήθηκαν σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και παραμένει η μοναδική στην ελληνική γλώσσα.