Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΘΡΥΛΟ

Δύο μεγάλους και μακραίωνες πολιτισμούς εδημιούργησε στο πέρασμα των χρόνων το ελληνικό πνεύμα. Σύμβολο και μνημείο του καθενός ένας ναός, αφιερωμένος και τις δύο φορές στην πάνω από ανθρώπινα μέτρα θεία σοφία: Ο ναός του Παρθενώνος, της θεάς δηλ. της σοφίας Αθηνάς, ενσαρκώνει και εκφράζει στους αιώνες το αρχαίο ελληνικό πνεύμα και ο ναός της του Θεού Αγίας Σοφίας, συμβολίζει το βυζαντινό ελληνοχριστιανικό πολιτισμό και συμπυκνώνει τα κύρια ιδεώδη του της όλης υπερχιλιετούς ζωής του. Με μία μεταξύ τους χρονική απόσταση δέκα ακριβώς αιώνων, τα δύο αυτά παράλληλα και μεγαλόπνοα καλλιτεχνικά και πνευματικά μνημεία αποτελούν έκαστον, θα έλεγε κανείς, το "πετρωμένο απόσταγμα" των ιδεών και των ιδεωδών όχι απλώς ενός λαού, αλλά δύο πολύ μεγάλων εποχών. Γι' αυτό και συνεκέντρωσαν και τα δύο, παρά την τόσο διαφορετική μορφή τους, από τις πρώτες ημέρες της δημιουργίας τους, ανεπιφύλακτο τον καθολικό θαυμασμό και εθεωρήθηκαν σαν ορόσημα στα πιο υψιπετή επιτεύγματα της ανθρωπότητας κατά δύο διαφορετικές εποχές και σε δύο κόσμους διαφορετικούς μεν, που όμως στη ρίζα τους είχαν κοινή καταγωγή η διαφορά τους ήταν ότι ο δεύτερος προήλθε από τον πρώτο σαν μια εξέλιξή του, κατά την οποίαν αφ' ενός μεν είχε απορροφηθή και αξιοποιηθή το ρωμαλέο πνεύμα της Ρώμης, αφ' ετέρου δε είχαν όλα διαποτισθή από τις νέες και επαναστατικές αρχές και διδασκαλίες μιας καινούργιας θρησκείας.
Για το λόγο αυτό πάμπολλα είναι τα γραπτά κείμενα που περιγράφουν και εκθειάζουν τους δύο αυτούς ναούς-σύμβολα και όλα είναι γεμάτα από εγκώμια, θαυμασμό και υψηλές σκέψεις.
Στη μικρή ανά χείρας εργασία θ' ασχοληθούμε με το ναό της Αγίας Σοφίας, τη Μεγάλη Εκκλησία της "ευδαίμονος Κωνσταντινουπόλεως". Δεν είναι απλώς ο μεγαλύτερος ναός της Ορθοδοξίας. Είναι και ένα μνημείο τέχνης που, τόσο στις λαμπρές του ημέρες όσο και στις μαύρες, εδέθηκε αναπόσπαστα με τη φυλή μας, με τις πιο όμορφες αναμνήσεις της και τα πιο γλυκά όνειρά της.
Στις σελίδες, που ακολουθούν, θα προσπαθήσουμε να αναπλάσουμε το ένδοξο οικοδόμημα όχι μόνο σαν μοναδικό και ανεπανάληπτο έργο τέχνης [...] αλλά και σαν κέντρο και ψυχή μιας λαμπράς ακτινοβόλου αυτοκρατορίας.